ÖĞRENME STRATEJİLERİ

ÖĞRENME STRATEJİLERİ

Bilişsel öğrenme kuramları, öğrenen kişinin, öğrenme sorumluluğunu yüklenmesi

ve öğrenmeye etkin olarak katılması gereği üzerinde durmaktadır. Bu nedenle bu

alandaki çalışmalar, son yıllarda öğrenme stratejileri üzerinde yoğunlaşmıştır.

Tanım

Literatürdeki kaynaklar tarandığında, öğrenme stratejileri üzerine birbirini

tamamlayan birden fazla tanımla karşılaşılmaktadır. Bunlar;

"Öğrenen kişinin öğrenme sırasında gerçekleştirebileceği ve onun kodlama

sürecini etkilemesi umulan davranışlar ve düşüncelerdir. “

“Öğrenilen konuyu belleğe yerleştirme ve geri getirme işlemlerini kapsayan,

öğrenenin öğrenmesini etkileyen, öğrenen tarafından kullanılan davranış ve düşünme

süreçleridir.”

“Bireyin öğrenme sırasında duyularına gelen uyarımları kısa ve uzun süreli belleğe

transfer etmesine ve uzun süreli belleğine işlemesini sağlayan tekniklerdir.”

"Öğrencinin kendi kendine öğrenebilmesi için kullandığı işlemlerdir.”

Yukarıdaki tanımlar incelendiğinde, bellek ve bellek süreçlerinin, öğrenme

stratejisini oluşturan ortak nokta olduğu görülmektedir. Bu nedenle bellek tanımı ile

başlayalım.

Bellek

İnsan zihni hatırlamaya göre kurulmuştur. Belleğimiz, yaşamımız boyunca iç

dünyamızdan ve dış dünyamızdan gelen uyaranları, algıları, tepkileri, öğrenmeleri

kaydettiğimiz zihinsel alandır. Bellek üç temel süreç şeklinde işler. Bunlar;

Kodlama : Bilgileri depolamaya hazırlama, ilişkilendirme, ayrıştırma, tanımlama vb.

süreçleri,

Depolama : Bilgileri bağlantı kurulan ilgili alan kaydetme süreçleri,

Geriye Getirme-Çağırma : Bilgileri ilgili alanlardan-depodan çıkarma süreçleri.

Temelde iki tür bellek vardır:

3

1. Kısa süreli bellek : Seçilmiş uyaranların geçici olarak depolandığı, kaydedildiği alandır.

Öğrenilen bilgi 24 saat içinde tekrar edilmezse % 50’si, bir hafta

içinde tekrar edilmezse % 87’si unutulur. Yani uzun süreli belleğe

aktarılamaz ve öğrenme gerçekleşmez.

2. Uzun süreli bellek : Depoya aktarılmış bilgilerin tekrarlar sonucu kalıcı hale geldiği,

davranış değişikliğinin yani öğrenmenin olduğu alandır. Uzun

süreli belleğe atılan bilgi unutulmayan ve kalıcı bilgidir. Bu nedenle

öğrenenin, öğrendiği bilgiyi 24 saat içinde 10 dk., bir hafta içinde

20 dk. ve bir ay içinde 30 dk tekrar ettiğinde kalıcı öğrenme

oluşmuş ve bilgi uzun süreli belleğe kaydedilmiş, davranış

kazanılmış olur.

Eğitim-öğretim süreçlerinin temel amacı; öğrencide kalıcı izli, istendik

davranış değişiklikleri yaratmak olduğundan öğrenme stratejileri belirleyici önem

taşımaktadır.

Öğrenciler, öğrenmeyi gerçekleştirmek amacıyla belirli davranışsal ve düşünsel

süreçlere gereksinim duyarlar. Örneğin; bir okuma materyalinin ana düşüncelerini

bulmak, özetlemek ve not almak gibi. Öğrencilerin bu görevleri başarı ile yerine

getirebilmeleri, öğrenme işine en uygun birkaç stratejiyi kullanmalarına bağlıdır.

Öğrenme stratejileri, yazarlar tarafından farklı sınıflandırılmakta ve beş ayrı başlık

altında incelemektedirler:

1) DİKKAT STRATEJİLERİ,

2) TEKRAR STRATEJİLERİ

3) ANLAMLANDIRMAYI ARTIRAN STRATEJİLER

4) YÜRÜTÜCÜ BİLİŞ STRATEJİLERİ

5) DUYUŞSAL STRATEJİLER

1. DİKKAT STRATEJİLERİ

Çevreden gelen bilgilerin-uyaranların birey için gerekli olanlarının kısa süreli

belleğe geçişini sağlayan en önemli süreç dikkattir. Bu nedenle öğretimde yerine

getirilmesi gereken ilk işlev, öğrencinin dikkatini belirginleştirmek ve artırmaktır.

Dikkati yöneltmede kullanılan stratejilerden biri, metinde yazıların altını çizmedir.

Anahtar sözcüklerin ve temel düşüncelerin altının çizilmesi, öğrenciler tarafından

yaygınlıkla kullanılmaktadır. Altını çizme, okunan metinde önemli düşüncelerle, önemli

olmayanın ayırt edilmesini sağlar.

4

Okunan metinde altını çizmenin temelde iki yararı vardır:

Birincisi, anahtar sözcükleri, temel düşünceleri fiziksel olarak zihne yerleştirir.

Böylece gözden geçirme ve anımsama hızlı ve etkili gerçekleşir. İkincisi, altı çizilerek

seçme süreci, varolan bilgiye yeni bilginin birleştirilmesine yardım eder.

Altını çizme anahtar noktalara, temel düşüncelere, okuyanın dikkatini

odaklayacağı stratejilerden biri olmasına karşın, küçük sınıflardaki öğrenciler için uygun

değildir. Altıncı sınıfın altındaki öğrencilerin önemli bilgiyi belirlemede yeterli

olmadıklarını, bu nedenle altını çizme stratejisinden yararlanamadıkları saptanmıştır. İlk 5

sınıfta öğretmenler, yaşları ve gelişimleri doğrultusunda aşamalı olarak bu beceriyi

öğrencilere öğretmeye çalışırlar. 6. sınıftan itibaren soyut öğrenmeye geçen öğrenciler

bu becerileri kendiliğinden kullanmaya başlayabilirler.

Dersin başında öğrenilecek konu hakkında ön inceleme soruları da dikkat sürecini

etkileyen yollardan biridir. Ön sorular, öğrencinin dikkatini olaylarla ilgili ya da özel

yanıtlar vermeye yöneltmektedir. Ders/konu anlatıldıktan sonra ilgili paragraflardan

sorulan soruların ise, dikkati yalnızca gelecek paragraflara çektiği gözlenmiştir.

Dikkati çekmede kullanılan bir başka strateji de, metinin kenarına not almadır.

Metin kenarına not alma, öğrencinin tekrar etmesine, yeni bilgiye hazır olmasına ve

kodlamasına yardımcı olur. Metin kenarına not alma, bilinmeyen sözcükleri yuvarlak

içine alma, anlaşılmayan yerlere soru işareti gibi işaretler koyma, önemli

düşünceleri gösteren işaretler ve açıklamalar, öğrencinin bu kısımlara dikkatini

yoğunlaştırmasını sağlar.

Dikkatin odaklaşmasında metindeki başlıklar, alt başlıklar, şekil, grafik, şema ve

benzerleri etkili rol oynar. Dikkatini odaklaştıran öğrenci metni okumadan önce başlık ve

tabloları, şemaları gözden geçirse, zihninde ön bilgilenme ve hazır bulunuşluk

gerçekleşmiş olur. Bunun için öğrencinin o günün derslerine akşamdan planlanan

zamanda göz atarak, konu hakkında sorular oluşturarak, sayfanın yanına notlar alarak

hazırlık yapması konuyu öğrenmesi ve bilginin uzun süreli belleğe aktarılmasını

kolaylaştırır.

2. TEKRAR STRATEJİLERİ

Kısa süreli bellekte bilgi belli bir süre ve sınırlılık içinde depolanabilmektedir. Bu

süre ve sınırlılık ise tekrar ve gruplama stratejileri ile artırılabilir. Tekrar stratejileri,

öğrenilen bir listeyi yinelemek ya da bir metini aynen tekrar etmek gibi bilginin uzun

süreli belleğe daha uygun işlenmesine yardım eder. Ayrıca tekrar stratejileri ezberleme

için de kullanılır.

Bilginin, olduğu gibi tekrarlandığı basit tekrar, bilginin kısa süreli bellekte daha

uzun süre kalmasını sağlar. Basit tekrarın bu işlevi dışında kullanılması yararlı değildir.

5

Bazen, bir şiiri ezberlemek gibi, kullanılabilir. Bilginin uzun süreli bellekte depolanmasını

sağlamak için, bilginin anlamlı kılınması, tekrar ile olanaklıdır. Tekrar stratejisini

kullanırken öğrenen kişi, olguları zihinsel ya da sesli yinelemeli, bir metini aynen kopya

etmeli ya da önemli tümceleri tekrarlamalıdır.

Araştırma sonuçlarına göre, çocuklar anaokulundan beşinci ya da altıncı sınıfa

kadar tekrar stratejilerini öğrenirler. 6-7 yaşındaki çocuklar öğretildiğinde, tekrar

stratejilerini kullanabilmekte, ancak kendilerine uygun stratejiler üretememektedirler. 11-

12 yaşından itibaren çocuklar, öğrenme sırasında kendiliğinden tekrar yapabilir, ders

durumunun gerektirdikleri doğrultusunda tekrar davranışlarında değişiklik yapabilirler.

Öğrenilecek metin düz yazı türünde ise tekrar stratejileri, konuyu sesli olarak

tekrarlama, yazıya aktarma, bazı bölümleri aynen alıntılama ve yazının önemli

kısımlarının altını çizmeyi kapsamaktadır.

3. ANLAMLANDIRMAYI ARTIRAN STRATEJİLER

Anlamlandırmayı artıran stratejiler bilginin aynen uzun süreli belleğe geçişinden

çok anlamlı bir bütün olarak yerleşmesini sağlarlar. Yeni gelen bilgiye anlam verilebilmesi

için öğrencinin, konu ile ilgili önbilgileri olmalı ve yeni bilgiyi varolan bilgilerle

ilişkilendirebilmesi gereklidir. Bu öğrenilebilen, kazanılabilen bir beceridir.

Anlamlandırmayı artırmak için öğrencinin aşağıdaki önerilere uygun davranması

gerekmektedir.

· açıklama ve soru sorma,

· eklemleme – ilişkilendirme,

· benzeştirme,

· karşılaştırma,

· gruplama, sıralama

· öğrenilen konuyu şekil, grafik ve imgelerle yazıya dökme,

· kendi kendine soru sorma,

· bir başkasına anlatma, öğretme,

Eklemleme stratejisi, varolan bilgi ile yeni bilgiler arasında ilişkiler kurulmasını

sağlar. Bu süreçle yeni bilgi daha anlamlı hale gelecek, kodlama kolaylaşacak ve daha

belirleyici olacaktır. Eklemleme stratejileri, yeni bilginin kısa süreli bellekten uzun süreli

belleğe, bilinenle yeni bilgi arasında ilişki kurularak ve birlik yaratarak geçişine yardımcı

olur. Örneğin; bir telefon numarasını anlamlı bir tarihle, birisinin yaş günü ile

ilişkilendirmek, telefon numarasını anlamlı hale getirecek ve uzun süreli bellekte kalma

olasılığı artacaktır.

6

Benzetimler, yeni bilginin daha önceden bilinen eski bilgi kullanılarak, somut

olarak açıklanmasına yardımcı olur. Karşılaştırma kullanma da eklemlemeyi sağlayan bir

başka yoldur. Karşılaştırmalar, düşünceler ya da özellikler arasında benzerlikleri ve

ayrılıkları gösterir.

Örgütleme stratejileri, eklemleme stratejileri gibi yeni materyallerin anlamlılığını

artırır. Örgütleme stratejileri gruplama, terim ya da düşünceleri bir araya getirme, küçük

alt parçalara bölmeyi içerebilir. Ayrıca önemli düşünceleri belirlemeyi ya da daha geniş

bilgiden ana düşünceleri çıkarmayı da içerir. Örgütleme stratejisini kullanan kişi materyali

yeniden yapılandırarak düzenleyecek ve kendisi için anlamlı hale getirecektir. Yeniden

düzenlemede not alma, özetleme, çıkarımlar yapma gibi teknikler kullanılır.

Not alma; doğru olarak not alınırsa yeni bilgi, varolan bilgiye etkili bir biçimde

ilişkilendirilir ve işlenmiş olarak bilginin düzenlenmesine yardımcı olur. Bununla beraber

birçok öğrenci metnin altını çizmede olduğu gibi iyi not alamaz. Bazı öğrenciler

öğretmenin söylediği her şeyi yazarlar. Bu tür öğrencilerin önemli düşünceleri bulmada

ve amaca uygun tanımlamada güçlükleri vardır. Öğretmenin anlattığı her şeyi onun

tümceleriyle yazmaya kalkan öğrenci, not almayı bilmiyordur. Ayrıca bir konuşmacı

dakikada yaklaşık 125 sözcük kullanarak konuşur. Öğrenci kısaltarak yazmaya kalksa bile

her söyleneni kaydetmesi olanaksızdır. Etkili not alma, bireyin kendi tümceleri ile ana

düşünceleri saptaması, önemli düşünce ve noktaları özetlemesi, birleştirmesi ile

sağlanabilir.

Tüm derslerde, öğrenciler tartışılan ve sunulan bilgiyi tabloya etkin olarak

işleyebilirler. Kavram haritaları da denilen bu yöntemle, yapı ve düzenleme sağlanır,

önemli bilgi belirlenir, karşılaştırma kolaylaşır. Tablo, gelecek çalışmalar için de somut bir

referans olarak, bilginin uzun süreli bellekte depolanmasında etkili bir model haline gelir.

Özetleme, etkili bir öğrenme yoludur. Özetleme ile metinin anlaşılması ve

anımsanması kolaylaşır. Özetleme, öğrenciyi birçok yönden destekler. Bunlar;

1) anlamlı okuma,

2) önemli düşünceleri belirleme,

3) kendi tümceleri ile içeriği oluşturma

Böylece öğrenen kişi, bu ilkeleri kullanarak bilgiyi yeniden örgütler ve anlamlı hale

getirir. Ancak özetleme yapmayı öğrenmek, zaman alır ve uygulamayı gerektirir.

Özetlemenin öğrenilmesinde şu basamakların izlenmesi gerekir.

1. Metindeki önemsiz bilgiyi belirlemek ve çıkarmak,

2. Metindeki ana düşünceyi belirlemek ve kendi sözcükleri ile anlatmak,

3. Her paragraftaki ana düşünceyi belirlemek ve yeniden anlatmak,

4. Metinin ana düşünceleri ile yardımcı düşüncelerini anlamını bozmadan kısa olarak

bütünleştirmek.

Şemalaştırma (haritalama); düşünceler arası ilişkilerin görselleştirilmesidir.

Metindeki önemli düşünceler birbirleri ile ilişkilendirilir.

7

Öğrenciler kavramsal harita oluşturmada, mantıklı kalıplara düşünceleri sıralamayı

ve her bir konuda belirlenen anahtar düşünceleri ilişkilendirmeyi öğrenirler. Bilgi

şemaları kimi kez aşamalı bir biçimde kimi kez de nedensel ilişkileri gösteren biçimde

düzenlenir. Bilginin şemalandırılması öğrencilere çok eğlenceli gelebilir. Bilginin

görselleştirilmesi, öğrencilerin yeni materyali daha etkili öğrenmelerine ve düşünceler

arası ilişkileri anlamalarına yardımcı olur.

4. YÜRÜTÜCÜ BİLİŞ STRATEJİLERİ

Yürütücü biliş, öğrenenlerin benimsedikleri belli öğrenme stratejilerini kullanma

yetenekleri ve kendi düşünmelerine ilişkin bilinç düzeylerini anlatır. Birçok araştırmacı,

yürütücü bilişin iki temel öğeye sahip olduğu konusunda görüş birliği içindedir. Bu

öğelerden biri, bilişe ilişkin bilgidir. Diğeri de bilişi denetim, izleme, düzenleme gibi öz

düzenleme mekanizmalarıdır.

Bilişe ilişkin bilgi, bilgiyi ve anlayışı içerir. Öğrenen kişinin, belirli bir öğrenme

durumunda kullandığı çeşitli öğrenme stratejileri ve kendi öğrenme sürecine ilişkin

anlayışa sahip olmasıdır. Örneğin; görsel eğilimli bir öğrenci kavram haritaları

oluşturmanın, yeni bilgiyi anlama ve anımsamada kendisi için iyi bir yol olduğunu bilir.

Yürütücü bilişin ikinci öğesi bilişi izlemedir. Bilişi izleme, bireyin öğrenilecek

durumun öğrenilmesinde en uygun stratejiyi seçme, kullanma, izleme ve değerlendirme,

yeniden düzenleme yapma yeteneğidir.

Not : Yürütücü biliş strateji ilköğretim düzeyinde ancak 6-7-8. sınıf öğrencilerine

farkındalık düzeyinde verilebilir. Bu stratejiyi daha çok lisenin son yıllarında ve yüksek

öğretimde öğrenim gören öğrencilerin kullanması beklenir.

5. DUYUŞSAL STRATEJİLER

Öğrenciler kendi kendilerine öğrenirken uygun bilişsel stratejileri kullansalar bile

kimi kez öğretim hedeflerine ulaşmada güçlüklerle karşılaşırlar. Bu güçlükler, duygusal

etmenlerden kaynaklanabilir. Öğrenmede duygusal ya da güdüsel etmenlerden oluşan

engelleri ortadan kaldırmak için kullanılan stratejiler duyuşsal stratejiler olarak

adlandırılmaktadır. Duyuşsal alanda, dikkati toplama, yoğunlaşmayı sürdürmeyi, başarı

kaygısı, güdülenme, stresle başa çıkma, zamanı etkili olarak kullanma konuları yer alır.

Öğrencilerin, kendi kendilerine çalışırken, en yaygın sorunlarından biri, zihnin ya

da ilginin başka yöne çekilmesidir. Dikkatin başka yöne yönelmesi genellikle çalışırken

veya okurken, radyonun açılması, oda arkadaşının içeri girmesi gibi dışsal etmenlerden

oluşur. Öğrenciler, öğrenmelerini en iyi destekleyen çevresel özellikleri belirleyip,

düzenleyerek ruhsal yapılarını öğrenme için en uygun duruma getirebilirler. Örneğin;

kütüphanede sessiz bir yer bulurlar, çalışma masasını düzenlerler. Tüm bu stratejiler

dikkatte istenmeyen kesintileri en aza indirerek dikkati sürdürmede güdüsel koşulların

artmasını sağlar.

8

Dikkatin dağılması kimi kez öğrenenden de kaynaklanır. "Bunu anlayamadım", "Bu

projeyi yapma olasılığım zayıf" gibi kendi kendine olumsuz düşünme güdülenmeyi

düşürerek dikkati azaltır.

Öğrenme sorumluluğu yerleşmiş öğrenciler, öğrenilecek konunun kendilerine ne

derece uygun olduğunu belirlemede oldukça beceriklidirler. Bu tür öğrenciler

kendilerine şu soruları sorarlar; "Bu benim için önemli mi?", "Bunun benim için şimdi ve

gelecekte değeri nedir?", "Bunu neden öğrenmem gerekir?". Bu soruları olumlu

yanıtlama, ilgiyi sürdürmeye ve öğrenme coşkusuna yardımcı olur.

Kendine güven, öğrenmede çaba harcama ve amaca ulaşmada bireyin

inançlarında ortaya çıkar. Olumlu öz-konuşmalar, güvenin sağlanması ve sürmesinde

etkili olabilir. Güveni olumsuz etkileyen etmenler ise test kaygısı, verilen görevi-ödevi iyi

yapamama korkusu olabilir.

Sonuç olarak, öğrencilerin gerek okul yıllarında derslerde başarılı olmaları,

gerekse iş yaşamında kendilerini geliştirebilmeleri için kendi kendilerine öğrenmeleri ve

öğrenmelerini izleme yeterliği kazanmaları gerekmektedir. Okullarda öğrencilere belli

disiplinlerin temel kavram ve ilkeleri öğretilirken öğrenme stratejileri de öğretilmelidir.

İlköğretimden başlayarak öğretimin her düzeyinde derslerde konunun gerektirdiği

öğrenme stratejilerinin öğretimine yer verilmelidir. Çünkü iyi bir öğretim, öğrencilere

nasıl öğreneceklerini, nasıl anımsayacaklarını, nasıl düşüneceklerini, güdülenmelerini

nasıl sağlayacaklarını öğretmeyi içerir. Okulumuz yukarıda yer verdiğimiz bilgiler ışığında

yaş gruplarına uygun, toplu ya da bireysel olarak bu stratejileri öğrencilerimize

kazandırmaya çalışmaktadır. Rehberlik servisimiz 5. sınıftan itibaren öğrencilerimize

bir müfredat doğrultusunda “öğrenmeyi öğrenme programı” başlığı altında

bireysel çalışma programları hazırlamakta; dikkat, bellek, etkili dinleme-okuma ve

çalışma teknikleri üzerine bilgiler vermektedir.

_