KİŞİ HAK VE ÖDEVLERİ

1.KİŞİ HAK VE ÖDEVLERİ

a.Yaşama Hakkı

Herkes yaşama,

maddi ve manevi

hakkını koruma ve

geliştirme hakkına

sahiptir. 

Kimse kölelik ya da

kulluk altında tutu-

lamaz; kölelik ve

köle ticareti, her

türüyle yasaktır.

(İHB.mad.4)

İnsanın maddi varlığıyla ilgili her çeşit zulüm, terör, işkence ve eziyet yasaklandığı gibi, manevi yapısı olan şeref ve haysiyetine yönelik bütün küçük düşürücü, yaralayıcı ya da hakaret ifade eden söz ve davranışlar da yasaklanmıştır.

Fakir düşerim, besleyemem düşüncesiyle çocuk öldürmek, yani doğmuş çocuğunu sokaklara atmak, ölüme terk etmek ya da ana rahminde uzuvları belirlenmiş bebeği kürtajla katletmek cinayettir.

yaşama hakkına ve insan yaşamına yönelik saldırıları 1991-1992 yılının karşılaştırılması.(1991 yılına ilişkin rakamlar, TİHV tarafından hazırlanan ‘’Türkiye insan hakları Raporu-1991’’den alınmıştır.

Gözaltında ve ceza evlerindeki şüpheli ölümler

Ortadan kaybolanlar

Dur ihbarına uymama, rast gele ateş açma ve benzer gerekçelerle kurşunlananlar ile sağ yakalandıktan sonra öldürenler

Faili meçhul cinayetler

Mayın ya da sahipsiz bombaların patlaması sonucunda ölenler

Yasadışı örgüt ya da grupların güvenlik görevlilerine ya da suçlu kabul ettikleri kişilere karşı düzenledikleri suikast ve saldırılarda ölenler

b.Özel Hayatın Gizliliği

Özel hayat dahilinde olan bazı hususlar: cinsiyet belirleme, isim hakkı, cinsel yönelim, cinsel yaşam, kişisel kimlik, kişisel gelişim hakkı, diğer insanlarla  ve dış dünyayla ilişki kurma ve geliştirme hakkı, çevresel davranışlar.

      Bu bakımdan; özel hayat, bireye içinde kişiliğini oluşturabileceği bir alanın garanti edilmesi anlamına gelir.

 Bazı hallerde özel hayatın gizliliği ihlal edilmiş sayılmaz. Bu durumları şöyle sıralamak mümkündür:

Hayati tehlike altında bulunan kimselerin yangın, sel gibi tabii afetlere maruz kalması durumunda evlerine izinsiz girilebilir.

Belli kurallar içerisinde, adli bir faaliyetin icrası için bir kimsenin evine girilebilir.

Mesleği gereği başkalarının özel hayatlarına muttali olan kimseler özel hayatı ilgilendiren konularda gereği kadar özel bilgi alırlar.

c.Haberleşme Özgürlüğü

  Herkes haberleşme hakkına

sahiptir. Haberleşme-

nin gizliliği esastır. Ha-

berleşme özgürlüğüne

yapılan tipik müdaha-

leyi telefon ve diğer

haberleşme araçlarının

gizlice dinlemeye alın-

masıyla olur.

                                             

ç.Konut Dokunulmazlığı Hakkı

      Kimsenin konutuna dokunulamaz. Kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz.(mad. 21)

   Olağan haller dışında sadece hakim kararı ile konutta arama yapılır.

d.Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü

  Herkesin bir devletin sınırları

içinde yer değiştirme ve ika-

met hürriyetine hakkı vardır.

Herkes kendi ülkesi de dahil,

herhangi bir ülkeden ayrılma

 ve ülkesine dönme hakkına

sahiptir.(mad.13)

e.Din ve Vicdan Özgürlüğü

      Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.

       Din ve ahlak eğitim ve öğretimi, devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi, ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır.

f.Bilim ve sanat özgürlüğü

  Herkes, topluluğun kültürel

faaliyetlerine serbestçe ka-

tılmak, sanattan fayda-

lanma ve bilimsel geliş-

meye katılarak yararlarını

paylaşma hakkına sahiptir..

(mad.27)

  Herkes bilim ve sanatı

 bestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve

 bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.

g. Basın ve Yayınla İlgili Hak ve Özgürlükler

    Basın hürdür, sansür edile-

mez. Basımevi kurmak izin al-

ma ve mali teminat yatırma

Şartına bağlanamaz.(mad.29)

    Süreli ve süresiz yayın

önceden izin alma ve mali

teminat yatırma şartına

bağlanamaz.(mad.29)

  

   Kişiler ve siyasi partiler,

kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle

haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma

hakkına sahiptir.(mad.31)

    

 Öldürülen Gazeteciler

   1992 yılı içerisinde12’ si

Olağanüstü Hal Bölgesin-

de olmak üzere toplam

13 gazeteci, kimlikleri bi-

linmeyen kişilerin silah-

lı saldırıları sonucu öldü-

rüldü, bir gazeteci de felç oldu.

  

2.SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR

a.Eğitim ve Öğrenim Hakkı

  Her kişinin eğitim hakkı vardır.

Eğitim parasızdır. İlköğretim zo-

runludur. Teknik ve mesleki öğre-

tim herkese açıktır. Yüksek öğre-

nim yeteneğe göre, herkese eşit

olarak sağlanır.(İHEB)

 Ana-babalar çocuklarına verilecek

eğitimi seçmede öncelikli hak sahibidir.(mad.26)

b.Çalışma Hakkı

  Her ferdin çalışmaya, işini serbest-

çe seçmeye, adil ve elverişli çalış-

ma şartlarına ve işsizlikten korun-

maya hakkı vardır. Herkesin hiçbir

fark gözetilmeksizin eşit çalışma

karşılığında eşit ücrete hakkı var-

dır.(mad.23)

      Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde

çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedensel ve ruhsal

 yetersizliği olanlar çalışma koşulları bakımından özel olarak

korunurlar.(mad.50)

ç.Sağlık Hakkı

  Herkesin, kendisi ve ailesinin,

sağlık ve refahı için beslenme, giyim,

konut ve tıbbi bakım hakkı vardır.

(mad.25)

   1981 tarihli Dünya Tabipler Birliği

Hasta Hakları Bildirgesine göre; hasta

hekimini  özgürce seçme, hiçbir dış etki al--

tında kalmadan klinik seçme, yeterli ölçüde

 bilgilendirildikten sonra önerilen tedaviyi kabul

ya da reddetme hakkına sahiptir.

      Hastanın kendi yaşamını belirleme, saygın bir biçimde

 ölme, tedaviyi reddetme hakkına da sahiptir. Buradan

hastanın kendi yaşamına son verme gibi bir hakka sahip

 olduğu sonucunda çıkarılmamalıdır.

d.Ailenin korunması hakkı

     Evlilik çağına gelen her erkek ve kadın; ırk, vatandaşlık veya din bakımlarından sınırlama yapılmaksızın evlenmeye ve bir aile kurmaya hakkı vardır.

      Aile, toplumun doğal ve temel birimidir ve toplum ve devlet tarafından korunur.(mad.16)

      Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocuklarının korunması ve aile planlamasının öğretimi ile ilgili uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar.(mad.41)

3.SİYASİ HAK VE ÖDEVLER

a.Vatandaşlık hakkı

      Her ferdin vatandaşlık hakkı vardır. Hiç kimse keyfi olarak vatandaşlığından veya vatandaşlığını değiştirmek hakkından mahrum edilemez.(mad.15)

      Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk’tür. Yabancı babadan veya yabancı anadan olan çocuğun vatandaşlığı kanunla düzenlenir.

     Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.

b.Seçme ve Seçilme Hakkı

   Vatandaşlar, kanunda

 gösterilen şartlara uygun

 olarak seçme, seçilme ve

bağımsız olarak veya bir

siyasi parti içinde siyasi

faaliyette bulunma ve halk

oylamasına katılma hakkına

sahiptir.

      On sekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı, seçme ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir.(mad.67)

c.Siyasi Partilere Katılma Hakkı

    Vatandaşlar,siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden çıkma hakkına sahiptir. Parti üyesi olabilmek için on sekiz yaşını doldurmuş olmak gerekmektedir.

     Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.

 

ç.Dilekçe Hakkı

  Herkesin anayasa veya yasa

ile tanınmış temel haklarını

çiğneyen eylemlere karşı, yetki-

li ulusal mahkemeler eliyle et-

kin bir yargı yoluna başvurma

hakkı vardır. (mad.8)

   Vatandaşlar kendileri ya da

 kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri

 hakkında, yetkili makamlara ve TBMM’ ye yazı ile başvurma

hakkına sahiptir.

    Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu gecikmeksizin                                                      

dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.(mad.74)